Секој од нас барем еднаш во животот доживеал главоболка. Можеме да кажеме дека главоболката е секако универзално искуство. Кога некој или нешто ни предизвикува стрес, најчесто се вели дека „ни задава главоболки“.
Епидемиологија и класификација на главоболки
Иако главоболката денес често се поврзува со стресниот и бурниот начин на живот на современиот човек, мораме да знаеме дека таа всушност е позната уште од античко време. Симптомите тогаш обично се припишуваат на различни натприродни фактори. Важно е да се нагласи дека мигренозната главоболка, иако голем интерес за неа се разви дури во втората половина на деветнаесеттиот век, беше препознаена многу порано.
Освен што има долга историја, главоболката е и најчеста невролошка болест и една од најчестите причини за посета на матичен лекар. Според епидемиолошките податоци, 50% од населението има главоболка најмалку еднаш годишно. Истражувањата исто така покажуваат дека најмалку 10% од возрасните доживуваат некакво ограничување поради сериозноста на нивната главоболка, а 3% од населението живее со главоболки на дневна основа.
Според Меѓународната класификација на критериумите за нарушување на главоболката од 2018 година, главоболките се поделени на примарни и секундарни , како и на групата кранијални болни невропатија, други болки во лицето и други главоболки. Најчести се т.н примарни главоболки, вклучувајќи мигрена, напнатост и т.н тригеминална автономна цефалалгија. Кај примарните главоболки, главоболката не е симптом, туку болест сама по себе. Кај секундарните главоболки, главоболката е само симптом на друга болест како што се тумори на мозокот, инфекции, траума на мозокот итн.
Видови главоболки
Мигрената е најпознатиот претставник на т.н примарни главоболки. Се дефинира како претежно еднострана, повторлива главоболка со умерен до тежок интензитет, пулсирачки карактер, која трае 4-72 часа, обично придружена со гадење, повраќање и чувствителност на гласни звуци и/или светлина, што се влошува со физичка активност.
Понекогаш на мигренозната главоболка и претходи комплекс на невролошки симптоми, најчесто видливи, кои ги нарекуваме аура. Тоа е двојно почеста кај жените отколку кај мажите. Најчесто започнува за време на пубертетот, а најмногу ја погодува популацијата на возраст од 35 до 45 години.
Тензионите главоболки се најчестите примарни главоболки. Тие често се придружени со анксиозност и депресија. Имено, хроничните анксиозни состојби и депресијата кај голем број пациенти често доаѓаат со долготрајни главоболки.
Тензионата главоболка е обично билатерална, локализирана главно во окципиталната, темпоралната или фронталната област, но може и дифузно да се шири низ горниот дел од главата. Болката најчесто се опишува како чувство на ситост, притисок или стегање како обрач. По правило, човекот се буди без главоболка, а како што одминува денот, болката станува се посилна. Тензионите главоболки се почести кај жените отколку кај мажите. Ретко се јавуваат кај децата и младите, а почесто во средната возраст, што ги разликува од мигрената.
Автономните тригеминални главоболки вклучуваат неколку видови на невралгични главоболки, меѓу кои најчеста е т.н. кластер-главоболка, која се карактеризира со кластерски напади со тенденција периодично да се повторува по слободен интервал.
Кластерните главоболки се јавуваат околу три пати почесто кај мажите отколку кај жените. Во истата група спаѓаат и краткотрајните еднострани невралгиформни напади на главоболка, т.н Синдром SUNCT , како и главоболки кои реагираат на индометацин. Оваа група вклучува хронична пароксизмална хемикранија, континуирана хемикранија и примарна главоболка со прободување. главоболка со „леден избор“.
Секундарните главоболки се голема група на различни стекнати главоболки кои се јавуваат поради структурни, воспалителни или метаболички нарушувања. Тоа се главоболки кои се јавуваат при артериска хипертензија поради проширување на екстракранијалните и интракранијалните артерии. Тие можат да се појават како дел од автоимуни болести кои влијаат на кранијалните артерии, како што е темпоралниот артеритис.
Секундарните главоболки се јавуваат и при воспаление на параназалните шуплини кај менингеалниот стимул како што е кај менингитис, субарахноидална хеморагија или при зголемен интракранијален притисок поради мозочно крварење или туморски експанзивни процеси. Ова вклучува главоболки од окуларно потекло, главоболки поради болест на лигаментите на мускулите на вратот, како и главоболки по пункција.
Дијагноза на главоболки
Најчесто користени прегледи во дијагностичката процедура на главоболка се дијагностички методи како што се магнетна резонанца (МРИ) и компјутеризирана томографија (КТ). Мора да нагласиме дека повеќето главоболки се примарни главоболки.
Детална анамнеза, клинички и невролошки преглед се доволни за оваа дијагноза и обично нема индикации за употреба на напредни имиџинг дијагностички методи. Индикации за дополнителни тестови се ненадејна, тешка, новонастанатена главоболка, проследена со знаци на системско заболување или абнормален невролошки наод, како и главоболка која има прогресивен тек или ги променила своите карактеристики кај пациенти кои вообичаено страдаат од примарна главоболки.
Поради честото појавување и сериозноста на симптомите, главоболките значително го намалуваат квалитетот на животот на населението. Важно е да се истакне дека Светската здравствена организација ја препозна мигренозната главоболка како шеста најчеста специфична причина за попреченост во светот.
Луѓето со хронични главоболки може да доживеат и различни психолошки проблеми од спектарот на нарушувања на расположението и анксиозни нарушувања. Депресијата е еден од најчестите придружници на хроничната болка , при што депресијата може да и претходи на болката или болката може да и претходи на депресијата. Нелекуваната депресија може да доведе до продлабочување на чувството на болка, пасивни стратегии за справување, ја попречува соработката и ја намалува ефикасноста на самиот третман на болка.
Третман на главоболки
Третманот на главоболката зависи од причината за главоболката и може да биде насочен кон ублажување и елиминирање на нападите или за профилакса. Кај примарните главоболки, важно е рано да се започне со третман за време на нападот, бидејќи тогаш дава најдобри резултати.
Неспецифични лекови кои се користат за лекување на акутни напади на примарни и секундарни главоболки се нестероидни антиревматски лекови (ацетилсалицилна киселина, ибупрофен, диклофенак, напроксен, кетопрофен), парацетамол, група комбинирани аналгетски препарати и антиеметици и седативи. За мигренозни главоболки има и лекови кои се специфични за тој тип на главоболка и популарно се нарекуваат триптани според последниот збор во соединението (суматриптан, золмитриптан, ризатриптан и елетриптан).
Нестероидните антиинфламаторни лекови се најчести меѓу неспецифичните лекови бидејќи, покрај тоа што се евтини, ефективни и лесни за употреба, тие се широко достапни или на рецепт или без рецепт, поради што пациентите често користат нив за само-лекување на мигренозни главоболки. За жал, тие често се користат нерационално (претерано, во превисоки дози и предолго), што парадоксално може да предизвика главоболки. Прекумерната употреба на овие лекови, односно опијатни аналгетици, го зголемува ризикот од т.н. главоболки предизвикани од прекумерна употреба на лекови.
Поради оваа причина, веќе извесно време се спроведува профилактички третман во лекувањето на главоболки, чија цел е да се намали зачестеноста и интензитетот на нападите на главоболка и да се намали потребата од земање лекови кои се користат за време на нападите.
Кога фреквенцијата на напади на главоболка (особено мигрена, напнатост и кластер главоболки) е висока, се спроведува профилактичка терапија со лекови од една од следните групи: антихипертензиви (на пр. бета-блокатори, блокатори на калциумови канали, инхибитори на ангиотензин-конвертирачки ензими, алдостерон блокатори на рецептори ), антиепилептици (на пример, топирамат, валпроат), трициклични антидепресиви (на пример, амитриптилин, нортриптилин), ботулински токсини нова, високо ефикасна група на лекови, анти-CGRP моноклонални антитела , кои се врзуваат за пептидот поврзан со генот на калцитонин, т.е. за неговиот рецептор. Имено, утврдено е дека овој пептид игра важна улога во активирањето на нападот на мигрена.
Вреди да се спомене дека ублажување на симптомите на главоболка може успешно да се постигне и со т.н нефармаколошки методи на лекување како што се когнитивно-бихејвиорална терапија, техники за релаксација, биофидбек-техника и акупунктура. Овие пристапи може да се користат сами или во комбинација со лекови.
